Το φαινόμενο της δυσλειτουργικής ηγεσίας στο εργασιακό περιβάλλον είναι διαχρονικό και επηρεάζει συλλογικά την παραγωγικότητα και αποτελεσματικότητα των επιχειρήσεων. Ποιες είναι οι επιπτώσεις της τοξικής ηγεσίας στους εργαζόμενους και από που τελικά πηγάζει;
Γράφει ο Γιώργος Σκοπελίτης, Maritime Economist, University of Piraeus, Leadership and Management, American College of Greece
Η διατήρηση της ανταγωνιστικότητας στο σύνθετα διαμορφωμένο επιχειρησιακό περιβάλλον απαιτεί αποτελεσματική ηγεσία από τους οργανισμούς. Η βαρύτητα του θέματος είναι μεγαλύτερη αν αναλογιστούμε ότι το 30% με 50% των Αμερικάνων εργαζομένων δουλεύουν με ηγέτες που θα χαρακτήριζαν ως δυσλειτουργικούς. Ως δυσλειτουργική ηγεσία χαρακτηρίζεται η συμπεριφορά κάποιου ανθρώπου σε θέση ισχύος που υπονομεύει την απόδοση των εργαζομένων και των επιχειρήσεων (Rose, 2015). Παρόλο που η παραπάνω ερμηνεία φαντάζει κοινώς κατανοητή, στην πραγματικότητα διαφέρει ανάλογα με την οπτική του εκάστοτε εργαζομένου καθώς η ίδια συμπεριφορά ενός ηγέτη μπορεί να περιγραφεί ως προσηλωμένη στον στόχο από κάποιον εργαζόμενο και ως τοξική από κάποιον άλλον.
Με ποιον τρόπο όμως επηρεάζουν οι τοξικοί ηγέτες τους ακόλουθούς τους; Το θεμέλιο του προβλήματος είναι η δυσλειτουργική συμπεριφορά των ηγετών. Πολλές είναι οι περιπτώσεις που παρατηρούνται ανάρμοστες συμπεριφορές όπως η ανάθεση υπέρογκου φόρτου εργασίας, η σκόπιμη απόκρυψη χρήσιμων πληροφοριών, προσβολές, παρενοχλήσεις και κοινωνική απομόνωση. Η συνεχόμενη πίεση οδηγεί σε συναισθηματική εξάντληση όπου οι εργαζόμενοι αισθάνονται ψυχικά κενοί και ελαχιστοποιούν την προσπάθεια τους στην δουλειά. Σταδιακά, η έλλειψη αυτοπεποίθησης και η συναισθηματική παράλυση έχουν αντίκτυπο στη δέσμευσή τους με τους ηγέτες και με τους στόχους της επιχείρησης, υπονομεύοντας έτσι την ευημερία και την επιτυχία της.
Εκτός από την επαγγελματική ζωή των εργαζομένων, η τοξική ηγεσία επηρεάζει και την προσωπική ζωή τους. Το ανθυγιεινό εργασιακό περιβάλλον οδηγεί σε συναισθηματικές διαταραχές που μεταφέρονται στις οικογένειές τους. Σύμφωνα με μια έρευνα των Hoobler and Brass (2006), οι κακοποιημένοι εργαζόμενοι στοχεύουν μέλη της οικογένειάς τους και διοχετεύουν την επιθετικότητα που τους δημιουργεί η δουλειά τους.
ΕΥΘΥΝΟΝΤΑΙ ΜΟΝΟ ΟΙ ΗΓΕΤΕΣ;
Παρόλο που οι παραπάνω είναι αδιαμφισβήτητες επιπτώσεις της τοξικής ηγεσίας, πολλοί ερευνητές εναντιώνονται με το γεγονός ότι οι ηγέτες είναι οι μοναδικοί υπαίτιοι σε αυτή την κατάσταση. Ένα αντεπιχείρημα στοχεύει στη δυσκολία της ηγεσίας και την ψυχολογική πίεση που δέχονται οι ηγέτες. Το γεγονός ότι ένα άτομο είναι υπεύθυνο για σημαντικές αποφάσεις, η εξάρτηση με τη θέση ισχύος και ο φόβος της απώλειας των κεκτημένων τους είναι καταστάσεις που δημιουργούν άγχος και πίεση στους ηγέτες οδηγώντας τους σε παράλογες συμπεριφορές.
Μια ακόμη θεωρία συνδέει την τοξική ηγεσία με τις προσωπικότητες των ακόλουθων, τονίζοντας ότι υπάρχουν άνθρωποι που είναι επιρρεπείς στο να επηρεαστούν από δυσλειτουργικούς ηγέτες. Τους κατηγοριοποιεί σε ακόλουθους που από φόβο συμμορφώνονται με τους ηγέτες και σε αυτούς που υποστηρίζουν το όραμα των ηγετών και συμμετέχουν ενεργά σε αυτό. Με βάση αυτή την ερμηνεία, υπεύθυνοι για τις συνέπειες δεν είναι αποκλειστικά οι ηγέτες, αλλά ο συνδυασμός τοξικών ηγετών, ευαίσθητων ακολούθων και ευνοϊκών περιβαλλόντων που έχει ονομαστεί ως «τοξικό τρίγωνο» (Padilla, 2007).
Με σκοπό τη σύνδεση της παραπάνω θεωρίας με την πράξη, εξετάσαμε την περίπτωση του Travis Kalanick, πρώην CEO της Uber, που εκδιώχθηκε από το συμβούλιο μετά από σκάνδαλα, κατηγορίες για παρενοχλήσεις και εργασιακό εκφοβισμό. Παρόλο που κατηγορήθηκε και έχασε τη θέση του ως ο κύριος υπαίτιος, η έρευνα απέδειξε ότι και τα τρία στοιχεία του «τοξικού τριγώνου» ήταν παρόντα στην εταιρεία εκείνη την περίοδο. Προφανώς ο χαρακτήρας του Kalanick αποτελούσε μεγάλο μέρος του προβλήματος, αλλά και οι εργαζόμενοι της Uber φαίνεται να ήταν σύμφωνοι με τον δρόμο του ηγέτη τους προς την κερδοφορία. Επίσης, το περιβάλλον ήταν ιδιαίτερα πρόσφορο καθώς χαρακτηριζόταν από αστάθεια και ευνοϊκές οργανωτικές αξίες όπως η παραβίαση των κανόνων και ο ισχυρός εσωτερικός ανταγωνισμός που έκαναν αποδεκτές ανήθικες συμπεριφορές.
Συμπερασματικά, οι τοξικές πρακτικές των ηγετών συνιστούν με βεβαιότητα μεγάλο μέρος του προβλήματος που οδηγεί σε αναποτελεσματικές επιχειρήσεις και ψυχολογικά τραυματισμένους εργαζόμενους. Παρ ’όλα αυτά, είναι γεγονός ότι η ηγεσία αποτελεί πιο σύνθετο ζήτημα. Η φύση αυτής της θέσης επηρεάζει ψυχολογικά τους ηγέτες και ο συνδυασμός ηγετών, ακολούθων και εργασιακού περιβάλλοντος είναι άμεσα συνδεδεμένος με την ανάπτυξη και τη διατήρηση της δυσλειτουργικής ηγεσίας.
